چرا پریگوژین کشته شد؟

عبدالرضا فرجی‌راد دیپلمات پیشین و استاد ژئوپلیتیک دانشگاه طی یادداشتی در شماره امروز جهان صنعت نوشت: روز چهارشنبه بود که خبر رسید، هواپیمای یوگنی پریگوژین در آسمان مسکو سقوط کرده و رهبر گروه واگنر به همراه برخی از فرماندهان آن کشته شده‌اند. در همین راستا بود که تحلیل‌های مختلفی از علت و نحوه کشته شدن رهبر شورشی گروه واگنر از سوی رسانه‌ها و کارشناسان مطرح شد. در نتیجه برای پاسخ به این سوال که چرا پریگوژین کشته شده و آیا این موضوع توسط ولادیمیر پوتین به منظور تنبیه برخی رهبران واگنر انجام شده باید براساس یکسری از تجربیات مساله را تحلیل کرد. می‌دانیم که در روسیه یک شیوه رفتاری وجود دارد که براساس آن می‌توان اقداماتی از این دست را تجزیه و تحلیل کرد. ما در طول ماه‌ها و حتی سال‌های گذشته شاهد هستیم که بسیاری از مخالفان پوتین از تجار گرفته تا مخالفان سیاسی به نحوی تحت پیگرد قرار گرفته‌اند و برخی از آنها نیز از بین رفته‌اند. شورش یوگنی پریگوژین علی‌رغم عملکرد مثبتش در جنگ اوکراین باعث تشدید اختلافات و گمانه‌زنی‌های زیادی شد، زیرا شورش و حمله گروه واگنر به داخل خاک روسیه که دو ماه قبل اتفاق افتاد، عملا اقدامی علیه پوتین و نظام حکمرانی او محسوب می‌شد.

حتی در جایی رهبر گروه واگنر اعلام کرده بود، پوتین رهبری است که به درد امروز روسیه نمی‌خورد. بنابراین چنین ماجرایی که اقتدار پوتین را زیر سوال برد، در فرهنگ سیاسی روسیه بسیار مهم و حساس محسوب می‌شود. در چنین شرایطی بود که طی توافقی میان پوتین و الکساندر لوکاشنکو، قرار شد پریگوژین و نیروهایش به صورت موقت به بلاروس بروند، با این حال شواهد نشان می‌دهد که رهبر شورشی واگنر دائما‌ در میان بلاروس، روسیه و قاره آفریقا در حال رفت و آمد بوده است؛ امری که نشان می‌داد وی قصد داشته دوباره فعال شود و با توجه به تجربیات قبلی در مورد مخالفان پوتین، طبیعی است که دستور مرگ پریگوژین از سوی کاخ کرملین صادر شده باشد. دلیل چنین تحلیلی این است که اولا پرواز رهبر گروه واگنر، مسیر طبیعی خود را طی کرده و در لحظه فرود سقوط کرده است. دوما بخش مهمی از رهبران نظامی این گروه نیز در این پرواز بودند که ظن و گمان‌ها را مبنی بر علاقه کرملین جهت راحت شدن از شر آنها تقویت می‌کند. از سوی دیگر سوال مهم این است که پس از کشته شدن پریگوژین چه بر سر گروه واگنر آمده و آیا ممکن است آنها دوباره علیه پوتین دست به شورش بزنند؟ در مورد فعالیت‌های مهم اقتصادی گروه واگنر به خصوص در آفریقا و خاورمیانه نیز اکنون ابهاماتی وجود داشته و برخی می‌پرسند که با توجه به اهمیت نظامی و اقتصادی این گروه برای کرملین، آیا پوتین حاضر به منحل کردن آن می‌شود؟

برای پاسخ به این سوالات می‌توان گفت برخی کشورها محور فعالیت‌هایشان امنیتی بوده و برخی دیگر نیز با محوریت اقتصادی عمل می‌کنند. به عنوان مثال چین در سیاست خارجی به واسطه ظرفیت‌های بالا، منافع خود را در اقتصاد و سرمایه‌گذاری تعریف کرده است. از سوی دیگر کشورهایی نظیر روسیه که ظرفیت‌های اقتصادی‌شان در مقایسه با چین یا هند کمتر است، منافع اقتصادی خود را با مقولات امنیتی دنبال می‌کنند. به همین دلیل است که روس‌ها به فروش امنیت روی آورده‌اند و در ازای آن سعی می‌کنند در کشورهایی که فعالیت دارند از منابع و معادن آنها بهره‌برداری کنند.

بنابراین با توجه به کشته شدن رهبر گروه واگنر و عدم تشکل آنها به واسطه استقرارشان در منطقه‌ای کوچک در بلاروس این گمان تقویت می‌شود که واگنر دیگر تهدیدی جدی علیه پوتین محسوب نمی‌شود. در واقع از آنجا که لوکاشنکو از متحدان اصلی پوتین بوده و زیر نفوذ روسیه قرار دارد، چندان اجازه آزادی عمل به اعضای واگنر بدون هماهنگی با مسکو نخواهد داد. بنابراین به شخصه معتقدم گروه واگنر به واسطه کشته شدن پریگوژین دچار چندپارگی می‌شود، به طوری که بخشی از آنها ممکن است همچنان به سنت رهبر کشته‌شده خود پایبند بمانند، اما دیگر اعضای این گروه احتمالا یا از آن خارج شده یا به ارتش روسیه خواهند پیوست. در نتیجه بعید به نظر می‌رسد که پوتین دوباره به واگنری‌ها اعتماد و اجازه جان گرفتن دوباره آنها را صادر کند.