امروز همه چیز بین ایران و آمریکا تمام می شود؟

مصطفی صادقی : نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا در عمان چه خواهد بود؟ این سوال بسیار مهمی است که تا ساعتی دیگر حتما پاسخ آن حتی به صورت کلی مشخص خواهد شد . اما در این چند روز میان ایران و آمریکا چه گذشته است و هیات های مذاکره کننده ایران و آمریکا در چه شرایطی به مسقط خواهند رفت؟ آنها از هم چه خواهند خواست و اساسا ما از مذاکرات امروز چه انتظاراتی باید داشته باشیم؟

درگیری سنگین بر سر فرم ؛ محتوا در سایه

از لحظه ای که ترامپ خبر مذاکرات مسقط را رسانه ای کرد ، در ایران یک محور خبری بسیار پررنگ دنبال شد؛ «اصرار بر غیر مستقیم بودن مذاکرات».

یک مساله کاملا طبیعی، فنی و گذرا برای گذار از حالت «منع مذاکره» به «آغاز مذاکره» . یک هوشمندی چند وجهی که به خوبی ظرفیت قابل توجهی از موج خبری را به خود اختصاص داد تا این درگیرشدن در «فرم» موجب شود «محتوا» کمتر به بحث گذاشته شود. ما هم در این نوشتار چندان درگیر«فرم» نخواهیم شد و به «محتوا» خواهیم پرداخت.

امروز همه چیز تمام می شد؟

 کلی ترین سوال این است که امروز در مسقط پرونده قطور خصومت ایران و آمریکا بسته خواهد شد ؟ آیا دنیا با یک صلح بسیار بزرگ رو به رو می شود؟ پاسخ این سوال قطعا و حتما منفی است.

حتی اگر امروز عراقچی ونماینده ترامپ در محل مذاکرات کنارهم بایستند و رخ به رخ خبرنگاران از توافق دو طرف برای ادامه مذاکرات سخن بگویند ، سن و سال کدورت و خصومت تهران و واشنگتن آنچنان بالاست که شاید پایان این وضعیت به نسل دیگری از دیپلمات های دو طرف برسد!

ایران و آمریکا در صورت موفقیت آمیز بودن مذاکره امروز وارد فرآیندی پیچیده(به لحاظ فنی) و چند مرحله ای ( به لحاظ فنی و زمانی) هم در مورد پرونده هسته ای و هم دوسیه روابط فی مابین خواهند شد.

پس امروز به لحاظ روانی ، شاهد تکانه ای قابل توجه (هم در صورت شکست و هم در صورت موفقیت مذاکرات) خواهیم بود اما به لحاظ فنی هیچ چیزی بین ایران و آمریکا تمام نخواهد شد ( حتی در صورت شکست مذاکرات).

چگونه ممکن است مذاکرات شکست بخورد؟

صریح بگوییم که حتی و اگر با سخت گیری طرف یا طرفین ، مذاکرات امروز متوقف شود ، این تنها یک «سکته» خواهد بود نه « مرگ» مذاکرات. این سکته یا توقف مقطعی مذاکرات به هر دلیلی یک مساله کاملا طبیعی است که چندان هم دور از ذهن نیست و باید برای آن آماده بود. اما در چه صورتی وارد این فرآیند خواهیم شد ؟

اگر طرف آمریکایی از این گزاره استفاده کند : حذف برنامه هسته ای و برچیدن تاسیسات و تجهیزات آن !

قابل تصور است که آنها همین گزاره را به صورت مکتوب به سید عباس عراقچی ارایه کنند . اگر این جمله خواست نهایی و قطعی واشنگتن باشد وارد فرآیندی میان مدت ، تند و تنش آفرین خواهیم بود که سرنوشت نهایی آن چندان مشخص نیست و به عناصر متعددی وابسته خواهد بود ؛ از واسطه ها تا کاهنده ها و کاتالیزروها .

اگر این جمله یک ابزار مذاکره بوده و خواست نهایی نباشد وارد فرآیندی کوتاه مدت شده و با رفع سکته ، مذاکرات احیا خواهد شد.

چگونه ممکن است مذاکرات پیشرفت کند؟

ترامپ و نماینده اش جملاتی گفته اند که می توان از آن فهم خوشبینانه ای هم داشت ؛ آن هم اینکه شرط حذف و برچیده شدن به «نظارت» تقلیل پیدا کرده است.

اگر چنین باشد با این وضعیت مواجه خواهیم شد ؛

ایرانی ها شرط کرده اند که فقط در مورد پرونده هسته ای گفت و گو خواهند کرد. آنچه از اخبار بر می آید آغاز مذاکرات به معنای پذیرش خواست ایران در این خصوص بوده است.

مذاکره درباره نظارت از دوربین ها گرفته تا بازرسان . اقدامات تهران در این خصوص هر دو برای مقابله با بدعهدی طرف مقابل بوده است . این گام در زمره اقداماتی با ویژگی برگشت پذیری صورت رخ داده بود. به نظر نمی رسد ایران مخالفتی با حل آن داشته باشد. این پالس مثبت هم درسخنان آقای پزشکیان و هم در اظهارات آقای عراقچی به روشنی قابل برداشت است. بارها گفته شده که ایران به صورت صلح آمیز از انرژی هسته ای استفاده می کند . تهران برای راستی آزمایی در این مورد آنچه که مقامات دولتی گفته اند همراه است اما آن را حتما منوط به گام هایی قابل توجه از سمت طرف مقابل خواهد کرد.

موشکی و منطقه ای و چیزهای شبیه آن ؛درمذاکرات برجام نیز طرف های غربی و آمریکایی اصرار فراوانی برای ورود به این موضوعات داشتند. در این مذاکرات اما شرط اصلی ایران برای ورود به گفت و گو عدم ورود به موضوع موشکی است و امثال آن است.

به یک معنا در مورد مباحث موشکی طرف ایرانی مساله را به عنوان یک خط قرمز دانسته و ورود فنی و سیاسی به بحث نخواهد داشت. ایرانی ها می دانند طرف مقابل دستیابی به یک توافق صرفا هسته ای را هم به تنهایی یک پیروزی حداکثری برای تصویر سازی ترامپ خواهد پنداشت.

به نظر نمی رسد که در مورد منطقه هم بحث چندانی درگیرد ؛ موضع رسمی ایران در این خصوص تقریبا همان چیزی است که در پیغام های محرمانه فی مابین هم گفته شده؛ به صورت شکلی هم مساله ای قابل اندازه گیری و متراژ نیست . طرفین از این موضوع عبور خواهند کرد.

توافق موقت یا دائم؟

ایران تاکنون نشان داده که صاحب دست برتر فنی وسیاسی در این فرآیند است. یعنی از ابتدا که نامه ترامپ به ایران آمد تا کنون ، مدبرانه با ماجرا برخورد شده است. تغییر محل مذاکرات، شکل مذاکرات و کشور واسطه سه موضعی است که طرف مقابل یعنی ایالات متحده با آن موافقت کرد . حالا که تیم های ایران و آمریکا به هم رسیده اند مهم این است که در مورد شکل توافق هم طرف ایرانی بتواند مدل خود را اجرایی کند. اما ماجرا چیست؟

نکته اساسی این است که ایران بر اساس تجربه نمی تواند از همان ابتدا توافقی را به صورت کلی و یکجا بپذیرد به دلیل اینکه بیشتر اقداماتی که ایران در این فرآیند می بایست انجام دهد عموما «برگشت ناپذیر» یا« سخت برگذشت پذیر» هستند.اما آنچه طرف مقابل به آن تعهد خواهد گرفت به شدت درگیر زمان است و چناچه آنها خلاف تعهد عمل کنند ایران متحمل یک ضرر هنگفت خواهد شد.

پس  بهترین مدل برای ایران یک توافق کوتاه مدت است. به نظر می رسد تیم ایرانی دنبال مدلی شبیه ژنو 3 است . در این مدل ما با فرآیند موقت فریز دربرابر فریز مواجه خواهیم شد.

چه خبر از اروپا؟

شاید در این موج خبری کمتر تحلیلگری باشد که توجهش به حذف یک بازیگر مهم دوخته شده باشد ؛ اروپا کلا و فعلا در این بازی نیست!

این خواست ترامپ است مانند مدل اوکراین ، طرف ایرانی هم لااقل تا امروز مخالفتی با آن نداشته است . ایرانی ها این پنداشت را دارند که اگر توافقی صورت پذیرد و آمریکایی هم در ادامه توافقات وارد بازارها و صنایع ما شوند آن وقت است که در یک موازنه مثبت اروپایی پا پای خودشان برای عقب نماندن از چنین ظرفیتی وارد کشور می شوند. فعلا که تا اینجای کار با یک تحقیر بزرگ از سوی آمریکا علیه اروپا مواجه هستیم.

بازی خراب کن ها کجاهستند؟

اگر مذاکرات برجام را مرور کنیم آنها که دلشان با توافق و صلح نبود تعدادشان کم نبود. از عربستان و برخی کشورهای همسایه گرفته تا رژیم صهیونیستی. امروز اما آنچنان شرایط و آرایش منطقه ای تغییر کرده است که تقریبا تنها کشور باقی مانده در این حلقه رژیم صهیونیستی است . کشورهای حاشیه خلیج فارس و عربستان آنچنان ایران را در مواجهه با تهدید جدی یافته اند که می دانند آغاز جنگ چه ضربه ای به اقتصاد شیشه ای آنها خواهد زد.

پس تا اینجای کار آنها همراه و مشتاق توافق هستند. از اخبار و صورت ماجرا هم پیداست که ترامپ صهیونیست ها را از مذاکرات دور نگه داشته است.

توافق خوب در داخل

یک اتفاق قابل توجه این است که وحدت خوبی در بخش تصمیم ساز و تصمیم گیر ایران در مورد فرآیند پیش وجود  دارد . فارغ از آنکه حتما مباحث جدی و مهمی در روند ماجرا از سیاسی گرفته تا فنی تا این مقطع صورت گرفته اما آنچه بیرون درز کرده و به شکل رسانه ای معلوم است یک خروجی همصدا و همشکل است. نقش مسعود پزشکیان در این مورد هم قابل تحسین است . عدم تولید دو قطبی حتما مهمترین کار او بوده است. پزشکیان نشان داد که برخلاف رفتار حسن روحانی در زمان مسئولیتش می توان پرونده ای تا این حد با اهمیت را عاقلانه و بدون تولید تنش پیش برد.

 به عراقچی اعتماد کنیم

سر تیم مذاکراتی ایران فرد با تجربه ای است. در این چند روز دیده شد که برخی تندروهای داخلی حملاتی به او کردند. یا با کنایه حرف هایی زدند یا به صورت جدی از نتیجه مذاکرات توسط او سخن گفته اند. عراقچی یک دیپلمات هوشمند است و مستظهر به حمایت مقامات عالی وارد این روند شده است. اینکه برخی تندروها می گویند او بدون رضایت مقامات عالی به مذاکرات رفته و حرف هایی شبیه آن مشخصا حرفی بی ربط ، نابجا و حتی توهین آمیز تلقی می شود.

به هر روی نظر می رسد که از امروز در هر حالتی از نتیجه مذاکرات ، ما وارد یک فرآیند جدید و کم سابقه خواهیم شد باید با وحدت و همدلی و صبورانه با آن مواجه شویم.