مسافرت خارجی کم است ولی... راستی‌آزمایی سخنان رئیس کل بانک مرکزی درباره میزان گردشگر اعزامی از کشور به خارج از کشور
مصطفی آرانی در مثلث نوشت:
سخنان ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی، در برنامه نگاه یک شامگاه هشتم اردیبهشت درباره وضعیت ارزی کشور، هنوز هم حاشیه‌ساز است. منتقدان به‌خصوص در مورد آن بخش از سخن آقای سیف حرف دارند که در مورد مسافرت خارجی ایرانیان صحبت کرده است: «سفرهای خارجی در ایران بیش از حد معمول است و این روند باید متعادل شود. بازار ارز ما وابستگی جدی به وجه نقد ارز خارجی دارد و به علت نبود کارت‌های اعتباری بین‌المللی و حجم مسافران به خارج از کشور که نیاز به اسکناس ارز دارند، اگر در تامین آن مشکلی به وجود بیاید، بلافاصله اثر شدید می‌گذارد.» آیا این سخنان درست است؟ آیا واقعا ایرانی‌ها خیلی به خارج از کشور سفر می‌کنند و آیا این میزان سفر در وضعیت ارزی کشور موثر است؟ بیایید از طریق آمار به راستی‌آزمایی سخنان آقای سیف بپردازیم.
1- رقم مطلق گردشگر خارجی (اعزامی)
طبق آمار اعلامی‌معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، هنرهای دستی و گردشگری کشور، در سال 1395، 9 میلیون و 196 هزار ایرانی به خارج از کشور سفر کردند. طبق آمارهای بانک جهانی، در سال ۲۰۱۵ نیز بالغ بر ۶ میلیون و ۶۲۰ هزار نفر و در سال ۲۰۱۴ نیز ۷ میلیون و ۶۹۸ هزار ایرانی به خارج از کشور سفر کرده‌اند. ذکر یک نکته برای دقیق‌‌شدن این آمار اهمیت دارد. چنین آمارهایی در واقع تعداد افرادی است که از مرزهای رسمی کشور، در طول یک سال خارج شده‌اند و نمی‌توان آن را به معنای واقعی کلمه به گردشگری ارتباط داد. در واقع چه عدد 9 میلیون نفری که داخلی است و چه 6 میلیون نفری که خارجی است باید با دو نکته اصلاح عددی شود:
الف) افرادی که از کشور خارج می‌شوند اما مقصد آنها توریسم نیست.
ب) افرادی که به دفعات از کشور خارج می‌شوند.
با این حال، دسترسی ما به چنین آماری ممکن نیست و از این رو طبق نرم بین‌المللی همین رقم را مورد توجه قرار می‌دهیم.
2- مقایسه رقم مطلق گردشگر خارجی
اما وضعیت در کشورهای دیگر به چه شکل است؟ چین در سال 2015 با 116 میلیون نفر، در صدر کشورهای فرستنده گردشگر در جهان ایستاده است. بعد از چین هنگ‌کنگ و آلمان قرار دارند که این رقم در مورد آلمان، 83 میلیون نفر است. در منطقه خاورمیانه، عربستان با 20 میلیون گردشگر خروجی در رده اول منطقه و چهاردهم جهان ایستاده است. ترکیه هم 8 میلیون و 750 هزار نفر گردشگر خروجی دارد. ایران هم با همان رقم 6 میلیون و 620 هزار در رده سی‌وهفتم جهان است.
3- رقم نسبی گردشگر خارجی (جمعیت)
روشن است که نمی‌توان صرف رقم مطلق را ملاک مناسبی برای ارزیابی کم‌بودن یا زیاد‌بودن گردشگر خارجی دانست و از این رو باید این رقم را با برخی المان‌های دیگر سنجید. نخستین موضوع جمعیت کشور است. به‌طور مثال چین در سال 2015، یک میلیارد و 371 میلیون نفر جمعیت داشته است و از این رو حدود 5/8 درصد از کل جمعیت این کشور، به خارج از کشور سفر کردند. این رقم در مورد آلمان با 82 میلیون نفر جمعیت، تقریبا نزدیک به صددرصد است. در عربستان 31 میلیون نفری، حدود 65 درصد از مردم توانسته‌‌اند به مثلث آنلاین// خارج از کشور سفر کنند و در ترکیه 82 میلیون نفری، این میزان کمی بیش از 10 درصد است. در ایران اما با احتساب جمعیت 80 میلیون نفری در سال 2015، کمی بیش از 8 درصد مردم توانستند به خارج از کشور بروند.
4- رقم نسبی گردشگر خارجی (درآمد سرانه)
با این معیار می‌خواهیم وضعیت اقتصادی کشورها را نیز در آن آمار دخیل کنیم. در چین، درآمد سرانه 14 هزار دلار، در آلمان 49 هزار دلار، در عربستان 55 هزار دلار، در ترکیه 23 هزار دلار و در ایران، حدود 18 هزار دلار است، بنابراین در چین با وجود درآمد سرانه کمتر نسبت به همه کشورها، اوضاع معیشتی مردم یعنی دخل و خرج چنان مناسب است که مردم امکان سفر خارجی دارند، ولی در ایران با 4 هزار دلار درآمد بیشتر، وضعیت در رقم نسبی گردشگر به جمعیت کل کمی پایین‌تر از چین است.
در مقایسه عربستان و آلمان، فرضیه جالب‌تری هم می‌توان داشت. عربستان با وجود اینکه درآمدی بیش از آلمان دارد و جمعیتش هم 50 میلیون نفر کمتر از آلمان است، ولی احتمالا به دو دلیل ترجیحات فرهنگی مردم و نیز توزیع مناسب درآمد در آلمان، رقم نسبی گردشگر به جمعیت کل بسیار بالاتر از عربستان سعودی است.
5- آیا سیف درست نگفت؟
با در نظر داشتن همه این موارد به نظر نمی‌رسد سخنان رئیس کل بانک مرکزی صحیح باشد ولی باید یک نکته را در اینجا در نظر داشت. ظاهرا آقای سیف یک قید مهم را در سخنان خود به کار نبرده و همین باعث شده که جمله‌ای تا این اندازه از واقعیت دور باشد و انتقادبرانگیز شود. آن قید، شرایط کشور ماست. حقیقت این است که کشور ما، با قرار گرفتن در جبهه مقابل آمریکا و رژیم صهیونیستی در جهان، شرایط ویژه‌ای دارد. اگر بگوییم که در چنین شرایط ویژه‌ای که تقریبا از ابتدای انقلاب به‌طور کم و زیاد در کشور وجود داشته؛ این حجم از گردشگر خارجی، متناسب با وضعیت ما نیست؛ پربیراه نگفته‌ایم وگرنه چنین میزان گردشگری برای یک کشور با شرایط عادی زیاد که نیست هیچ؛
کم هم هست.
برای اینکه در اینجا هم با عدد و رقم صحبت کنیم، خوب است بدانید که در بهار سال 1395 و طبق گزارش مرکز آمار، خانوارهای ایرانی یک هزار و 336 میلیارد تومان خرج سفر خارجی خود کردند که با احتساب قیمت دلار 3500 تومان در آن زمان باید مدعی هزینه‌کرد ارزی بیش از 350 میلیون دلاری در یک فصل شد. این موضوع برای کشوری که همین الان هم به سختی در جهان جنس می‌فروشد و ارز را مبادله می‌کند رقم متناسبی نیست. از این روست که باید گفت اگرچه سخن سیف درست نیست ولی دغدغه او درست است. میزان گردشگر جامعه ما با سیاست‌های دیگر کشور در حوزه سیاست خارجی و بالطبع نتایج آن در اقتصاد تناسبی ندارد.
دیدگاه تان را بنویسید