فارغ التحصیلان رشته‌های مهندسی شامل عمران، معماری، مکانیک، برق، شهرسازی و نقشه برداری اغلب پس از گذراندن دوره‌های آموزشی و کسب تجربه عملی مرتبط در استان محل اقامت خود می‌توانند با شرکت و موفقیت در آزمون‌های تخصصی نظام مهندسی، صلاحیت حرفه ای خود را اثبات کرده و پروانه اشتغال به کار مهندسی را کسب نمایند. این پروانه به مهندسان اجازه می‌دهد تا به طور قانونی در زمینه تخصصی خود به طراحی، نظارت و اجرای پروژه های مهندسی بپردازند.

در این مقاله به بررسی مراحل اخذ پروانه نظام مهندسی و تفاوت‌های کلیدی میان سه صلاحیت اصلی رشته عمران (نظارت، اجرا و محاسبات) در آزمون نظام مهندسی می‌پردازیم.

برای گرفتن پروانه نظام مهندسی باید چه مراحلی را طی کنیم؟

پس از موفقیت در آزمون نظام مهندسی برای دریافت پروانه اشتغال به کار مهندسی لازم است مراحل ذیل را به ترتیب انجام دهید:

1. برای شروع فرآیند اخذ پروانه نظام مهندسی اولین گام ثبت نام در سامانه جامع سازمان نظام مهندسی ساختمان (IMS) به نشانی ims.irceo.ir است. به منظور انجام این امر، به وب سایت نظام مهندسی مراجعه نموده و با مطالعه دقیق راهنمای عضویت، مراحل ثبت نام را به طور کامل و طبق دستورالعمل های ارائه شده به پایان برسانید تا عضویت شما در سازمان نهایی گردد.
2. گام بعدی پرداخت آنلاین هزینه صدور پروانه اشتغال به کار مهندسی است. این پرداخت از طریق سامانه پاتمک به آدرس patmak.mrud.ir انجام می شود. لازم است پس از ورود به این سامانه، نسبت به پرداخت مبلغ تعیین شده اقدام نمایید تا فرآیند صدور پروانه شما وارد مرحله بعد شود.
3. در ادامه فرآیند متقاضیان باید با مراجعه به درگاه ملی مجوزهای کشور به آدرس mojavez.ir، نسبت به ثبت درخواست صدور پروانه اشتغال اقدام و کد رهگیری مربوطه را دریافت نمایند. این کد برای پیگیری مراحل بعدی صدور پروانه ضروری خواهد بود.
4. پس از دریافت کد رهگیری از درگاه ملی مجوز داوطلبان باید مدارک مورد نیاز برای صدور پروانه را به طور کامل و با فرمت‌های مشخص شده در سامانه سپامک به نشانی spamak.mrud.ir بارگذاری نمایند. دقت در صحت و کامل بودن مدارک بارگذاری شده از اهمیت بالایی برخوردار است.

شرایط شرکت در آزمون نظام مهندسی

برای شرکت در آزمون نظام مهندسی و اخذ پروانه اشتغال یکی از شروط اساسی، داشتن سنوات لازم پس از فراغت از تحصیل است. بر این اساس فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی می‌بایست حداقل 3 سال، دانش‌آموختگان کارشناسی ارشد حداقل 2 سال و دارندگان مدرک دکتری حداقل 1 سال از تاریخ اخذ مدرکشان گذشته باشد.

فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی عمران، معماری، مکانیک، برق، شهرسازی، نقشه‌برداری و ترافیک پس از تکمیل دوره‌های آموزشی و گذراندن سنوات عملی مورد نیاز، قادر خواهند بود در آزمون نظام مهندسی استان یا شهر محل سکونت خود شرکت کرده و در صورت قبولی، پروانه اشتغال به کار مهندسی دریافت کنند.

پس از قبولی در آزمون پروانه‌های اشتغال به کار مهندسی در چهار سطح پایه 3، پایه 2، پایه 1 و ارشد صادر می‌گردد که سطح پایه 3 اولین و پایین‌ترین رتبه بوده و ارتقاء به سطوح بالاتر نیازمند گذراندن دوره‌های زمانی مشخص و کسب تجربه و امتیازات لازم طبق مقررات سازمان نظام مهندسی ساختمان است.

صلاحیت‌های آزمون نظام مهندسی عمران

آزمون نظام مهندسی عمران یکی از مهم‌ترین آزمون‌هایی است که مهندسان عمران برای ورود رسمی به بازار کار حرفه‌ای و دریافت پروانه اشتغال به کار باید در آن شرکت کنند. در رشته عمران سه صلاحیت اصلی برای اخذ پروانه وجود دارد:

• اجرا
• نظارت
• محاسبات

آشنایی با تفاوت‌های موجود در تخصص‌ها و مسئولیت‌های هر یک از این حوزه‌های مهندسی، نقش مهمی در انتخاب آگاهانه مسیر شغلی توسط مهندسان جوان و تازه‌ کار ایفا می‌کند. درک این تمایزات به آن‌ها کمک خواهد کرد تا با دید بازتری نسبت به فرصت‌های پیش رو تصمیم بگیرند. 

1. صلاحیت نظارت رشته عمران

صلاحیت نظارت در رشته عمران به مهندسان این اختیار و مسئولیت را می‌دهد تا بر روند صحیح اجرای پروژه‌های ساختمانی، انطباق آن با نقشه‌های مصوب، آیین‌نامه‌ها و استانداردهای فنی نظارت دقیق داشته باشند. مهندس ناظر به عنوان یک رابط بین طراح، مجری و نهادهای نظارتی دولتی عمل کرده و وظیفه پیشگیری از بروز اشکالات و تخلفات اجرایی را بر عهده دارد.

وظایف اساسی دارندگان صلاحیت نظارت عبارتند از:

• انجام بازدیدهای منظم و مستمر از مراحل مختلف پروژه در طول دوره ساخت.
• کنترل دقیق کیفیت مصالح مورد استفاده و نحوه صحیح انجام فرآیندهای اجرایی.
• تهیه گزارش‌های دوره‌ای و مستندسازی کامل روند پیشرفت کار.
• ارائه تذکرات فنی و قانونی لازم به مجری در صورت مشاهده هرگونه مغایرت با نقشه‌ها و مشخصات فنی.
• تایید مراحل تکمیل شده اجرا به منظور پرداخت صورت وضعیت‌ها یا ادامه عملیات ساختمانی.

سطح دانش و مهارت مورد نیاز:

با توجه به اهمیت و حساسیت بالای صلاحیت نظارت در عمران و وجود قوانین زیاد مرتبط، مهندسان ناظر نقش مهمی در کیفیت و ایمنی ساخت و ساز دارند و برای انجام درست این وظیفه، تجربه، تخصص و آموزش نظارت ساختمان ضروری است.

مهندس ناظر باید به نقشه‌ها، آیین‌نامه‌ها، استانداردها و قوانین مرتبط کاملا مسلط باشد و بر اجرای صحیح آن‌ها نظارت کند. وظایف اصلی شامل بازدید مداوم، کنترل کیفیت، مستندسازی، تذکر فنی و قانونی و تایید مراحل اجرا است که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم. این کار دقت و مسئولیت زیادی می‌خواهد و آشنایی با قوانین مهندسی لازم است.

در کنار کسب تجربه عملی، مهندسان می‌توانند با بهره‌گیری از دوره‌های آموزشی تخصصی، مهارت‌های لازم برای نظارت بر ساختمان را ارتقا دهند.

آکادمی عمران به عنوان یکی از بهترین و معتبرترین مراجع آموزش مهندسی و بهترین سایت عمران، دوره‌های جامع آموزش نظارت ساختمان را ارائه می‌دهد که می‌تواند نقش بسزایی در توانمندسازی مهندسان ایفا کند. شرکت در این دوره‌ها، علاوه بر تکمیل دانش فنی، به مهندسان کمک می‌کند تا با آخرین قوانین، مقررات و استانداردهای نظارتی آشنا شده و آمادگی لازم برای ایفای نقش مؤثر به عنوان ناظر ساختمان را کسب نمایند.

شرایط شرکت در آزمون نظارت:

همانند صلاحیت اجرا، فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی مهندسی عمران بعد از گذشت سه سال سابقه کار مرتبط می‌توانند در آزمون اخذ صلاحیت نظارت شرکت نمایند.

2. صلاحیت اجرا رشته عمران

پروانه اشتغال به کار مهندسی در صلاحیت اجرا برای رشته عمران به مهندسان این امکان را می‌دهد تا به طور مستقیم در فرآیند ساخت و ساز پروژه‌های عمرانی مشارکت نمایند. پروانه اشتغال به کار عمران در صلاحیت اجرا، مسئولیت اجرای دقیق و اصولی عملیات ساختمانی بر اساس نقشه‌ها، ضوابط مقررات ملی ساختمان و دستورالعمل‌های ابلاغی از سوی ناظر و طراح را بر عهده دارنده آن قرار می‌دهد.

وظایف کلیدی دارندگان این صلاحیت عبارتند از:

• اجرای کامل و منطبق پروژه بر اساس نقشه‌های مصوب و مدارک فنی.
• مدیریت جامع کارگاه ساختمانی و هدایت نیروی انسانی فعال در پروژه.
• اعمال نظارت دقیق بر رعایت کلیه اصول و مقررات ایمنی در مراحل مختلف اجرا.
• ایجاد هماهنگی مؤثر و مستمر بین تمامی گروه‌های اجرایی درگیر در پروژه (مانند تیم‌های نقشه‌برداری، تاسیسات برقی و مکانیکی و غیره).
• تهیه و پیاده‌ سازی برنامه زمان‌بندی دقیق برای اجرای مراحل مختلف پروژه.

در صلاحیت اجرا رشته عمران تمرکز اصلی بر توانمندی‌های عملیاتی، مهارت‌های مدیریتی کارگاه و برقراری تعامل سازنده با تیم‌های اجرایی است. اگرچه دانش محاسباتی پیچیده در این حوزه اولویت اول نیست، اما تسلط کامل بر مقررات ملی ساختمان، آیین‌نامه‌های اجرایی و اصول صحیح ساخت از اهمیت حیاتی برخوردار است.

شرایط لازم برای شرکت در آزمون نظام مهندسی با صلاحیت اجرا :

داشتن مدرک کارشناسی مهندسی عمران و ارائه حداقل سه سال سابقه کار مرتبط (این مدت زمان برای دارندگان مدارک تحصیلی بالاتر، کاهش می‌یابد).

3. صلاحیت محاسبات و طراحی عمران

صلاحیت محاسبات و طراحی سازه‌های عمرانی، تخصصی‌ترین شاخه در بین صلاحیت‌های اصلی مهندسی عمران محسوب می‌شود. مهندسان دارنده این پروانه، مسئولیت خطیر طراحی و تحلیل دقیق سازه‌های ساختمانی را بر عهده دارند و می‌بایست از منظر فنی، پایداری، ایمنی و مقاومت بنا در برابر انواع نیروها اطمینان حاصل کنند.

وظایف اساسی دارندگان صلاحیت نظارت عبارتند از:

• طراحی اجزای مختلف سازه بر مبنای آخرین ویرایش آیین‌نامه‌ها و استانداردهای فنی معتبر (از جمله مبحث ششم مقررات ملی ساختمان و آیین‌نامه ۲۸۰۰ زلزله ایران).
• تحلیل جامع و دقیق بارهای وارده بر سازه شامل بارهای دائمی (مرده)، بهره‌ برداری (زنده)، ناشی از زلزله، باد و سایر بارهای احتمالی.
• طراحی تخصصی فونداسیون، تیرها، ستون‌ها، دیوارهای برشی و سایر اعضای باربر سازه.
• تدوین و ارائه دفترچه محاسبات کامل و مستند که مبانی طراحی و نتایج تحلیل‌ها در آن تشریح شده باشد.
• همکاری نزدیک با مهندسان معمار به منظور ایجاد هماهنگی و تطابق کامل بین طرح سازه و نقشه معماری.

سطح دانش و مهارت مورد نیاز:

کسب صلاحیت محاسبات مستلزم داشتن دانش عمیق و تسلط کامل بر دروس تخصصی تحلیل سازه‌ها، مکانیک مصالح، طراحی سازه‌های بتنی و فولادی و همچنین کاربری حرفه‌ای نرم‌افزارهای تخصصی مهندسی نظیر ETABS، SAFE و SAP2000 است. به همین دلیل، آمادگی برای آزمون این صلاحیت معمولاً برای بسیاری از مهندسان، چالش فنی بیشتری نسبت به سایر صلاحیت‌ها به همراه دارد.

شرایط شرکت در آزمون نظام مهندسی با صلاحیت محاسبات:

متقاضیان شرکت در آزمون صلاحیت محاسبات می‌بایست دارای حداقل مدرک کارشناسی مهندسی عمران بوده و برای فارغ‌التحصیلان مقطع لیسانس، ارائه حداقل چهار سال سابقه کار حرفه‌ای مرتبط الزامی است.

تسلط بالا بر مفاهیم پیشرفته محاسباتی و آشنایی کامل با نرم‌افزارهای تخصصی مهندسی از دیگر پیش‌نیازهای موفقیت در این آزمون محسوب می‌شود.

تفاوت‌های اصلی پروانه اجرا، نظارت و محاسبات

در ادامه تفاوت‌های کلی سه صلاحیت نظارت، اجرا و محاسبات را بررسی می‌کنیم:

انتخاب صلاحیت نظام مهندسی بر اساس توانمندی‌ها و علاقه‌مندی‌ها

برای انتخاب بین این سه صلاحیت بهتر است توانمندی‌ها، تجربه‌های قبلی و علاقه‌مندی‌های خود را در نظر بگیرید:

• اگر به مدیریت پروژه و کار در کارگاه ساختمانی علاقه‌مندید، صلاحیت اجرا مناسب شماست.
• اگر دقت بالا و علاقه به کنترل کیفیت و نظارت بر جزئیات فنی دارید، صلاحیت نظارت انتخاب خوبی است.
• اگر به محاسبات ریاضی، طراحی سازه و کار تحلیلی با نرم‌افزارهای تخصصی علاقه‌مند هستید، محاسبات می‌تواند مسیر حرفه‌ای شما را تعریف کند.

جمع‌بندی

آزمون نظام مهندسی عمران در سه حوزه اجرا، نظارت و محاسبات برگزار می‌شود که هر یک ویژگی‌ها و مهارت‌های خاص خود را می‌طلبد. مهندسان می‌توانند با در نظر گرفتن شرایط خود در یکی یا چند حوزه از این آزمون‌ها شرکت کرده و پس از قبولی، پروانه اشتغال به کار دریافت کنند. شناخت تفاوت‌های این سه صلاحیت به مهندسین کمک می‌کند تا مسیر شغلی خود را به شکلی هدفمند و آگاهانه انتخاب کنند. همچنین شرکت در آموزش‌های تخصصی نظارت، اجرا و طراحی می‌تواند به شما کمک کند تا سریع‌تر به یک مهندس حرفه‌ای تبدیل شوید.